سدیم دودسیل سولفات یا سدیم لوریل سولفات (به اختصار اس ال اس) یك تركیبات آلی سنتزی با فرمول بسته CH3(CH2)11SO4Na است. این ماده یك سورفكتانت آنیونی است كه در بسیاری از محصولات پاك‌كننده و بهداشتی به كار می‌رود. اس ال اس یك اورگانو سولفور و یك نمك است كه از یك دم 12 كربنه متصل به گروه سولفات تشكیل شده است و در نتیجه این مولكول نمك سدیمی دودسیل هیدروژن سولفات و استر دودسیل الكل و اسید سولفوریك به حساب می‌آید. دم هیدروكربنی این مولكول با یك سر قطبی منجر به خصوصیات آمفی‌فیلیك می‌شود كه آن را برای مصرف در شوینده‌ها ایده‌ال می‌سازد. از آنجا كه این تركیب از روغن‌های ارزان قیمت پالم و نارگیل بدست می‌آید، تركیب پركاربردی در بسیاری از محصولات شوینده، پاك‌كننده، بهداشت شخصی، آرایشی و بهداشتی و محصولات غذایی است و نیز در فرمولاسیون محصولات پاك‌كننده صنعتی و تجاری بسیاری به كار می‌رود.
ساختار
سدیم دودسیل سولفات یك خانواده از تركیبات اورگانو سولفات است كه فرمول بسته آن CH3(CH2)11SO4Na می‌باشد. این ماده از یك دم 12 كربنه متصل به گروه سولفات تشكیل شده‌است كه در نتیجه این مولكول نمك سدیمی دودسیل هیدروژن سولفات و استر دودسیل الكل و اسید سولفوریك است. یك توصیف مشابه دیگر درباره این تركیب، گروه آلكیل متصل به یك گروه سولفات است. بر اساس دم هیدروكربنی و سر آنیونی، این ماده خصوصیات آمفی‌فیلیك داشته و می‌تواند میسل تشكیل داده و به عنوان یك شوینده عمل كند.
خصوصیات فیزیكوشیمیایی
غلظت بحرانی میسل (CMC) در آب خالص و دمای 25C برابر با 8/2 میلی‌مول است. همچنین عدد تجمعی در این غلظت معمولا در حدود 62 می‌باشد.
تولید
سدیم دودسیل سولفات از واكنش بین لوریل الكل با گاز تری‌اكسید گوگرد، اولئوم یا كلرو سولفوریك اسید بدست می‌آید. محصول ساخته شده با افزایش سدیم هیدروكسید یا سدیم كربنات خنثی می‌شود. لوریل الكل را می‌توان در فرم خالص سنتز كرد و یا از مشتقات روغن نارگیل یا روغن پالم كرنل استفاده كرد. در صورت استفاده از روغن‌های طبیعی، ابتدا اسید‌های چرب استخراج شده و سپس هیدروژنه می‌شود. هنگامی كه سدیم دودسیل سولفات از این طریق تولید شود، نمونه تجاری آن دیگر خالص نبوده و مخلوطی از سدیم آلكیل سولفات‌ها است كه عمده آن سدیم دودسیل سولفات است. به عنوان نمونه، هنگامی كه سدیم دودسیل سولفات از روغن نارگیل تولید می‌شود، با نام سدیم كوكو سولفات شناخته می‌شود. این محصول به شكل تجاری در فرم‌های پودری، سوزنی، پلت و محلول‌‌های آبی با غلظت‌های متفاوت وجود دارد.
كاربرد‌ها
محصولات مراقبت شخصی
از سال 1930 اس ال اس یك ماده اولیه كاربردی در شامپو بوده است. هنگامی كه این ماده با نقش سورفكتانت به كار می‌رود می‌تواند چربی و كثیفی موها را با كمك آب بشوید. اس ال اس به عنوان یك عامل كف كننده موثر می‌تواند در محصولاتی چون مایع دستشویی، شامپو بدن و پاك‌كننده‌های صورت به كار رفته و كف زیادی ایجاد كند. از طرفی این ماده با ایجاد كف در خمیردندان به حذف ذرات غذایی از سطح دندان كمك شایانی می‌كند.
افزودنی خوراكی
به عنوان یك افزودنی خوراكی به عنوان امولسیون كننده و یا غلظت دهنده به كار می‌رود. این ماده در محصولاتی چون پودر تخم مرغ و قارچ خشك شده و همچنین آبمیوه‌ها به كار می‌رود. سدیم لوریل سولفات به طور كلی یك ماده اولیه ایمن برای مصارف خوراكی بر اساس FDA در نظر گرفته شده‌است. این ماده به عنوان یك امولسیون كننده نیز به كار می‌رود. سدیم لوریل سولفات می‌تواند موقتا سبب كاهش درك ما از شیرینی شود.
پاك‌كننده و بهداشتی
سدیم دودسیل سولفات به شكل گسترده‌ای در شوینده‌های البسه با پاك‌كنندگی زیاد استفاده می‌شود. این ماده یك سورفكتانت بسیار موثر است و در كاربرد‌هایی كه نیاز به یك ماده برای حذف جرم و كثیفی‌های روغنی وجود دارد به كار می‌رود. اس ال اس یك سورفكتانت موثر به كار رفته در محصولات پاك كننده خانگی است كه به حذف كثیفی و چربی از روی سطوحی چون فرش كمك می‌كند. از آنجا كه این ماده توانایی بالایی در حذف روغن و گریس دارد، به عنوان یك ماده اولیه در بسیاری از محصولات پاك كننده صنعتی مانند شوینده‌های موتور و شوینده‌های صنعتی دیگر به كار می‌رود.
در غلظت‌های پایین‌تر، این ماده در صابون دست، خمیردندان، شامپو، خمیر ریش و شامپو بدن یافت می‌شود. این كاربرد وسیع به دلیل ویژگی‌های فعالیت سطحی و همچنین توانایی در كف زایی و غلظت دهندگی‌آن است.
كاربرد‌های زیستی
سدیم لوریل سولفات یا سدیم دودسیل سولفات كه در فرایند پاك كردن به كار می‌رود، به عنوان یك تركیب در فرایند لیز كردن سلولی حین استخراج RNA و DNA و همچنین دناچوره كردن پروتئین‌ها در آماده‌سازی برای تكنیك الكتروفورز نیز استفاده می‌شود.
كاربرد‌های دارویی
سدیم لوریل سولفات به طور گسترده‌ایی در حوزه دارو آرایشی به عنوان یك محلول كننده یونی و امولسیون كننده كه برای استفاده در دیسپرسیون‌های مایع، محلول‌ها، امولسیون‌ها، و میكرو امولسیون‌ها، قرص‌ها، فوم‌ها و نیمه جامداتی مانند كرم‌ها، لوسیون‌ها و ژل‌ها مناسب است به كار می‌رود. بعلاوه این ماده به تر شوندگی قرص‌ها و لوبریكه كردن آنها حین فرایند ساخت كمك می‌كند.
اطلاعات ایمنی
سوال رایج درباره ایمنی اس ال اس اغلب از استفاده آن به عنوان ماده اولیه در محصولات مراقبت شخصی و همچنین پاك كننده‌های خانگی ناشی می‌شود. برخی معتقدند كه اس ال اس برای ایمن بودن روی پوست بسیار خشن و ناملایم است اما ادعای اینكه اس ال اس بر روی پوست سبب خوردگی می‌شود نیز ناصحیح است. درحالیكه محصولات پاك كننده حاوی اس ال اس می‌توانند قابلیت ایجاد التهاب پوستی داشته باشند (در صورت عدم تهیه مناسب)، فراورده‌های تهیه شده با این ماده الزاما برای پوست التهاب ایجاد نمی‌كنند.
سرطان‌زایی
سدیم دودسیل سولفات هنگامی كه به شكل مستقیم و حتی با غلظت‌هایی به مراتب بالاتر از مقادیر استاندارد به كار رود سرطان‌زا نیست.
حساسیت
همانند تمامی شوینده‌ها، اس ال اس چربی‌های سطح پوست را حذف می‌كند و می‌تواند سبب التهاب چشمی و پوستی شود. این ماده در برهمكنش طولانی تر از یك ساعت با پوست صورت می‌تواند سبب ایجاد التهاب شود. همچنین شدت التهابات ایجاد شده در بین افراد بسیار متفاوت است.
نگرانی‌های دهانی
قیمت پایین، عدم تاثیر بر مزه، اثر بر روی تركیبات بدبوی دهان و اثر متمایز آن در كف كنندگی خمیردندان منجر به استفاده گسترده از این ماده در فرمولاسیون خمیردندان شده‌است. یك مخاطره مورد بررسی در خصوص سدیم دودسیل سولفات موجود در خمیردندان، اثرگذاری آن بر روی مخاط دهان و ایجاد عوارضی چون آفت می‌باشد. البته در این خصوص تاكنون اجماعی حاصل نشده‌است. با این وجود اكثر تولید كنندگان بزرگ و اصلی خمیردندان كماكان به استفاده از این ماده ادامه می‌دهند.
برهمكنش با فلوراید
برخی مطالعات نشان داده است كه وجود سدیم لوریل سولفات در خمیردندان می‌تواند سبب كاهش اثربخشی فلوراید در پیشگیری از پوسیدگی دندان شود. این اتفاق می‌تواند به دلیل برهمكنش اس ال اس در فرایند جایگزینی فلوراید روی مینای دندان رخ دهد.
مراجع:
https://www.chemicalsafetyfacts.org/sodium-lauryl-sulfate/